- ျမန္မာအမ်ားစုက "ေဝဒနာ" ဟူေသာပါဠိကို နာက်င္မွု၊ ေရာဂါေဝဒနာ စသည္ျဖင့္ မေကာင္းသည့္ဘက္က အသုံးျပဳေနၾက၏။ အဘိဓမၼာအလိုအားျဖင့္ ေဝဒနာသည္ အေကာင္းအဆိုး ႏွစ္မ်ိဳးလုံး ျဖစ္နိုင္ေသာ သဗၺစိတၱသာဓာရဏေစတသိက္ျဖစ္၍ စိတ္ (၈၉) ပါးလုံးႏွင့္ ယွည္၏။ စိတ္တစ္ခု ျဖစ္တိုင္းျဖစ္တိုင္း ခံစားမွုသေဘာ (ေဝဒနာ) ပါေနသည္ဟု မွတ္ရပါမည္။
- ေဝဒနာကို ျမန္မာစာ၊ ျမန္မာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳလၽွင္ ျပႆနာ မရွိေသာ္လည္း ေဝဒနာဟူေသာ ပါဠိပုဒ္၏အဓိပၸါယ္ကို ေကာင္းေကာင္း သိမထားပါက ဘုရားေဟာတရားေတာ္မ်ားကို ေလ့လာရာတြင္ နားလည္မွု လႊဲမွားျခင္းမ်ား ျဖစ္နိုင္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ေဝဒနာဟူေသာ အသုံးအႏွုန္းကို အဘိဓမၼာနည္းျဖင့္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ၍ ေလ့လာမွတ္သားသင့္ေပသည္။
- ေဝဒနာသည္ ဘုရားေဟာ ေဒသနာေတာ္တို႔၌ အေရးပါေသာ အခန္းက႑မွ ပါဝင္ေန၏။ ခႏၶာငါးပါးတြင္ ေဝဒနကၡႏၶာ၊ သတိပ႒ာန္ေလးပါးတို႔တြင္ ေဝဒနာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္အျဖစ္ ပါဝင္ေနသလို ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာေတာ္၌လည္း "ေဝဒနာပစၥယာ တဏွာ" ဟူ၍ အေရးႀကီးေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳး အဆက္အစပ္တစ္ခုအျဖစ္ ပါဝင္ေန၏။ ေဝဒနာ၏ အဓိပၸါယ္ကို နားမလည္ပါက ဘုရားေဟာတရားေတာ္မ်ားကို မွန္မွန္ကန္ကန္ သေဘာေပါက္ရန္ မလြယ္ကူေပ။
- ေဝဒနာဟူသည္ အာ႐ုံ၏ အရသာကို ခံစားျခင္းသေဘာ ျဖစ္သည္။ ေကာင္းသည့္အာ႐ုံကို ေကာင္းသည္ဟုလည္းေကာင္း၊ မေကာင္းသည့္အာ႐ုံကို မေကာင္းဟုလည္းေကာင္း သိရွိ၊ နားလည္၊ ခံစားလိုက္ျခင္းသေဘာ ျဖစ္ပါသည္။ ေဝဒနာကို အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ (၃) မ်ိဳး ခြဲျခားနိုင္သည္။ အာ႐ုံ (၃) မ်ိဳးကို အေျခခံ၍ ေဝဒနာ (၃) မ်ိဳး ကြဲျပားသြားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
- သုခေဝဒနာ (ခ်မ္းသာေသာ၊ ေကာင္းေသာ ခံစားမွု) (ဣ႒ာ႐ုံဟူေသာ ႏွစ္သက္ဖြယ္အာ႐ုံတို႔ကို ေတြ႕ၾကဳံခံစားရခ်ိန္ ေပၚလာ၏။)
- ဒုကၡေဝဒနာ (ဆင္းရဲေသာ၊ မေကာင္းေသာ ခံစားမွု) (အနိ႒ာ႐ုံဟူေသာ မႏွစ္ၿမိဳ႕ဖြယ္အာ႐ုံတို႔ကို ေတြ႕ၾကဳံခံစားရခ်ိန္ ေပၚလာ၏။)
- အဒုကၡမသုခေဝဒနာ (ဒုကၡလည္းမဟုတ္၊ သုခလည္းမဟုတ္ေသာ ခံစားမွု၊ အလယ္အလတ္ ခံစားမွု (သို႔မဟုတ္) ဥေပကၡာေဝဒနာ) (ဣ႒မဇၩတၱာ႐ုံ ဟူေသာ အလယ္အလတ္ျဖစ္ေသာ အာ႐ုံတို႔ကို ေတြ႕ၾကဳံခံစားရခ်ိန္ ေပၚလာ၏။)
- ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာေတာ္၌ ျမတ္စြာဘုရားက ေဝဒနာကို (၆) မ်ိဳးခြဲ၍ ရွင္းလင္းေဟာၾကားေတာ္မူထား၏။ မ်က္စိကို မွီ၍ ေပၚလာေသာ ထိေတြ႕မွုေၾကာင့္ ခံစားမွုေဝဒနာ ျဖစ္၏ (စကၡဳသမၹႆဇာ ေဝဒနာ)။ ထို႔အတူ နားစေသာ အျခားဒြါရတို႔ကို မွီ၍လည္း ေဝဒနာတို႔ ေပၚလာၾက၏။ ဤသို႔လၽွင္ ဒြါရေျခာက္ပါးရွိသည့္အေလ်ာက္ ေဝဒနာလည္း ေျခာက္ပါးရွိမည္ ျဖစ္သည္။
- ဝမ္းသာျခင္း၊ ဝမ္းနည္းျခင္း၊ ပ်င္းျခင္း၊ ေပ်ာ္ျခင္း၊ ႀကိဳက္ျခင္း၊ မႀကိဳက္ျခင္းဟူေသာ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ား (emotions) သည္ ေဝဒနာ မဟုတ္ေပ။ ေဝဒနာဟူေသာ ပါဠိကို အမ်ားစုက "Feeling" ဟု အဂၤလိပ္လို ဘာသာျပန္ၾက၏။ Feeling သည္ Emotion ဘက္ ယိမ္းေသာ အသုံးအႏွုန္းျဖစ္၍ ထိုစကားလုံးကို ပညာရွင္အခ်ိဳ႕က မႏွစ္သက္ၾကေပ။
- ေဝဒနာကို "Mental sensation" "Feeling-tone" (သို႔မဟုတ္) "Experience" ဟု ဘာသာျပန္နိုင္၏။ ဒြါရေျခာက္ပါးႏွင့္ အာ႐ုံေျခာက္ပါးတို႔ ထိေတြ႕မွု (ဖႆ) ျဖစ္ခ်ိန္ ေပၚလာေသာ သိရွိခံစားမွု (Mental sensations / Feeling-tones) မ်ားကို ေဝဒနာဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ ဒြါရႏွင့္အာ႐ုံဟူေသာ ႐ုပ္ႏွစ္ခု ထိေတြ႕မွုေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ေကာင္း၊ မေကာင္း၊ အလယ္အလတ္ ခံစားမွုအေတြ႕အၾကဳံ (experience) ဟူသမၽွသည္ ေဝဒနာ ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာ၌ "ဖႆပစၥယာ ေဝဒနာ" ဖႆေၾကာင့္ ေဝဒနာ ျဖစ္၏ဟု ဆိုျခင္းျဖစ္၏။
- အရသာထူးကဲေသာ အစားအစာကို စားရလၽွင္ ေကာင္းသည့္အရသာ ေပၚလာ၏။ ထိုအရသာကို သိရွိခံစားမွုသည္ ေဝဒနာေစတသိက္ ျဖစ္၏။ ထိုအရသာကို ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ျခင္း၊ သေဘာက်ႏွစ္ၿခိဳက္မွုသည္ ေလာဘေစတသိက္ ျဖစ္၏။
- ၾကမ္းတမ္း၍ အရသာမရွိေသာ အစားအစာကို စားရလၽွင္ မေကာင္းေသာ အရသာ ေပၚလာ၏။ အရသာမေကာင္းဟု သိရွိခံစားမွုသည္ ေဝဒနာေစတသိက္ ျဖစ္၏။ ဟင္းမေကာင္း၍ မႀကိဳက္ျခင္း၊ မေက်မနပ္ျဖစ္ျခင္းသည္ ေဒါသေစတသိက္ ျဖစ္၏။
- ေနပူထဲသြားလၽွင္ ပူေသာခံစားမွု ရ၏။ ႏွင္းက်ခ်ိန္ အျပင္ထြက္လၽွင္ ေအးေသာခံစားမွု ရ၏။ ထိုအပူ၊ အေအးတို႔ကို သိရွိခံစားမွုသည္ ေဝဒနာေစတသိက္ ျဖစ္၏။ ထိုအပူအေအးတို႔ေၾကာင့္ စိတ္ဆိုးေဒါသထြက္ျခင္းသည္ ေဒါသေစတသိက္ ျဖစ္၏။
- ေဝဒနာသည္ ခႏၶာကိုယ္တြင္ျဖစ္ေသာ ႐ုပ္နာက်င္မွုကို ေခၚျခင္း မဟုတ္၊ နာက်င္ေနေသာ ႐ုပ္ကို သိရွိခံစားမွုသည္သာ ေဝဒနာ ျဖစ္၏။ ေဝဒနာသည္ စိတ္ထဲတြင္ ေပၚလာေသာ အာ႐ုံကို သိရွိခံစားျခင္းသေဘာ ျဖစ္၏။ သုတၱန္အခ်ိဳ႕၌ ႐ုပ္နာက်င္မွုသေဘာကို ေဝဒနာဟု ဆိုေသာ္လည္း တင္စား ေခၚေဝၚျခင္းသာ ျဖစ္၏။
- ေဝဒနာသည္ အာ႐ုံကို သိရွိခံစားမွုျဖစ္၍ ခႏၶာရွိေသာ သတၱဝါတိုင္း၌ ေဝဒနာ ျဖစ္နိုင္၏။ ဘုရားရဟႏၲာတို႔သည္ အစားအေသာက္ေကာင္းကို စားရလၽွင္ ေကာင္းေသာ အရသာကို သိရွိခံစားရ၏။ ေနပူထဲသြားလၽွင္ ပူေသာေဝဒနာ ခံစားရ၏။ ေရာဂါေဝဒနာျဖစ္လၽွင္လည္း နာက်င္ခံခက္ေသာ ဒုကၡေဝဒနာကို ခံစားၾကရ၏။ သို႔ေသာ္ ထိုခံစားမွုေဝဒနာတို႔ေၾကာင့္ စိတ္ခံစားမွုဟူေသာ ေလာဘ၊ ေဒါသစိတ္မ်ား မျဖစ္ၾကေပ။
- သာမန္လူတစ္ေယာက္သည္ပင္ ေဝဒနာကို ေဝဒနာဟု သိၿပီး သတိသမၸဇဥ္ဉာဏ္ယွည္၍ ေနပါလၽွင္ "ေဝဒနာပစၥယာ တဏွာ" မျဖစ္ဘဲ ေလာဘ၊ ေဒါသစေသာ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္နိုင္မည္ ျဖစ္သည္။
- ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ (၁၂) ရပ္တို႔တြင္ "ေဝဒနာပစၥယာ တဏွာ" (ေဝဒနာေၾကာင့္ တဏွာျဖစ္၏) ဟူေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳး အဆက္အစပ္ (သႏၶိ) ကို နားလည္ရန္ အေရးႀကီး၏။ ေဝဒနာေပၚလာခ်ိန္ တဏွာ မျဖစ္ေအာင္ သတိကပ္ထားနိုင္ျခင္းသည္ ဆင္းရဲမွန္သမၽွ ကင္းၿငိမ္းေၾကာင္း၊ ဒုကၡသံသရာပ်က္ေၾကာင္း၊ နိဗၺာန္ရေၾကာင္း ျဖစ္ေပသည္။ ခံစားမွုေဝဒနာတို႔၏ သဘာဝကို အရွိကို အရွိအတိုင္း သတိကပ္၍ ရွု႔မွတ္ေနျခင္းသည္ပင္ ေဝဒနာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္ ျဖစ္၏။ ေဝဒနာသုံးပါးကို အေျခခံ၍ သတိတရား တိုးပြားေအာင္ က်င့္ႀကံပြားမ်ား အားထုတ္ေနျခင္းသည္ပင္ တရားထိုင္ျခင္း (Meditation) ျဖစ္ေပသည္။
- ေဒသနာေတာ္တို႔၌ ဖႆပစၥယာ ေဝဒနာဟု ေရွ႕ေနာက္အစဥ္သေဘာျဖင့္ ေဟာၾကားခဲ့ေသာ္လည္း ဖႆႏွင့္ ေဝဒနာတို႔သည္ တစ္ခုၿပီးမွ တစ္ခု ေပၚလာျခင္းမဟုတ္ဘဲ ႏွစ္ခုလုံး တၿပိဳင္နက္တည္း ေပၚလာၾကျခင္း ျဖစ္၏။ ဒြါရႏွင့္အာ႐ုံတို႔ ထိေတြ႕မွု (ဖႆ) အင္အား ေကာင္းလၽွင္ေကာင္းသေလာက္ ခံစားမွု (ေဝဒနာ) သည္လည္း အင္အားေကာင္းမည္ျဖစ္သည္။ ဖႆအင္အား နည္းလၽွင္နည္းသေလာက္ ေဝဒနာလည္း အင္အားနည္းမည္ ျဖစ္သည္။
- ေဝဒနာကို က်မ္းဂန္တို႔၌ စားဖြယ္အစုံျဖင့္ ပြဲေတာ္တည္ေသာ ဘုရင္ႏွင့္ ဥပမာေပးၾက၏။ စားေတာ္ကဲ (စားဖိုမွူး) သည္ ဘုရင္ႀကီး မစားခင္ အဆိပ္အေတာက္ ရွိ၊ မရွိ စုံစမ္းရန္ ဟင္းခြက္တိုင္းကို အနည္းငယ္စီ ယူ၍ စားျပရ၏။ အႏၲရာယ္မရွိမွန္း သိမွသာ ဘုရင္က စားဖြယ္စုံကို အားရပါးရ ခံစားသုံးေဆာင္၏။ ေဝဒနာသည္ မင္းႀကီးႏွင့္တူ၍ အာ႐ုံ၏ အရသာကို ျပည့္ျပည့္ဝဝ ခံစား၏။ ဖႆစေသာ အျခားေစတသိက္တို႔သည္လည္း အာ႐ုံ၏ အရသာကို ခံစားျခင္းသေဘာရွိၾက၏။ ဖႆစေသာ အျခားေစတသိက္တို႔သည္ စားေတာ္ကဲကဲ့သို႔ အာ႐ုံ၏ အရသာကို ျပည့္ျပည့္ဝဝ မခံစားနိုင္ၾကဘဲ တစ္စိတ္တစ္ေဒသကိုသာ သိရွိခံစားနိုင္ၾကေပသည္။
- ျမတ္စြာဘုရားသည္ ေဝဒနာသံယုတ္၊ သလႅသုတၱန္ (သံ၊၂၊ ၄၀၉) ၌ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ အရိယာတို႔၏ ကြဲျပားျခားနားခ်က္ကို ေဟာၾကားေတာ္မူထားပါသည္။
- ပုထုဇဥ္သည္ ဒုကၡေဝဒနာကို ေတြ႕ၾကဳံခံစားရခ်ိန္၌ စိုးရိမ္ပူေဆြး ငိုေႂကြး၏။ ဒုကၡေဝဒနာကို ခံစားရျခင္းေၾကာင့္ ကိုယ္ဆင္းရဲမွု (ကာယိကဒုကၡ) သာမက စိတ္ဆင္းရဲမွု (ေစတသိကဒုကၡ) ကိုပါ ခံစားရ၏။ ဒုကၡေဝဒနာကို ခံစားရေသာအခါ မေက်မနပ္ ျဖစ္၏ (ပဋိဃာႏုသယ)။ ပုထုဇဥ္သည္ ဒုကၡေဝဒနာကို ခံစားရခ်ိန္၌ ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာ (ကာမသုခ) ကို ေမၽွာ္လင့္ေတာင့္တ၏။ ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာျဖင့္ လြတ္လမ္းကို ရွာ၏။ (ဥပမာအားျဖင့္ ဒုကၡႏွင့္ေတြ႕ၾကဳံတိုင္း အရက္ေသာက္၍ လက္ရွိၾကဳံေတြ႕ေနရေသာ ျပႆနာကို ေမ့ေပ်ာက္နိုင္ေအာင္ ႀကိဳးစားျခင္း၊ စိတ္ဖိစီးမွုျဖစ္လာတိုင္း စိတ္ေျပလက္ေပ်ာက္ျဖစ္ဖို႔ အစားအေသာက္တို႔ကို နင္းကန္စားျခင္း စသည္မ်ားတည္း။)
- ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာကို တရွိုက္မက္မက္ ခံစားေသာ ပုထုဇဥ္သည္ သုခေဝဒနာ၌ စြဲလမ္းတပ္မက္မွု ရာဂ ျဖစ္၏ (ရာဂါႏုသယ)။ ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာတို႔၏ အျပစ္ႏွင့္ ထိုကာမဂုဏ္တို႔မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းကိုလည္း ေကာင္းစြာ မသိေပ (သမာဓိႏွင့္ မဂ္တရားဖိုလ္တရားမ်ား။ အ႒ကထာ)။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အဒုကၡမသုခေဝဒနာ၌ မွန္မွန္ကန္ကန္ မသိမွု အဝိဇၨာ ျဖစ္၏ (အဝိဇၨာႏုသယ)။
- ပုထုဇဥ္သည္ ေဝဒနာသုံးမ်ိဳးတို႔ႏွင့္ ေတြ႕ၾကဳံတိုင္း ကိေလသာတို႔ႏွင့္ေရာယွက္၍သာ ခံစား၏။ ပထမ အပစ္ခံရေသာ ျမားဒဏ္ရာေနရာ၌ ေနာက္ထပ္ျမားတစ္စင္း အျပစ္ခံရလၽွင္ ျပင္းထန္ေသာ နာက်င္မွုေဝဒနာကို ခံစားရသကဲ့သို႔ ပုထုဇဥ္သည္ ဒုကၡေဝဒနာခံစားရခ်ိန္၌ ကိုယ္ဆင္းရဲမွုတည္းဟူေသာ ပထမျမားသာမက စိတ္ဆင္းရဲမွုတည္းဟူေသာ ဒုတိယျမားပါ အစူးခံရ၏။
- အရိယာတို႔သည္ကား ကာယိကဒုကၡေဝဒနာကို ေတြ႕ၾကဳံခံစားရခ်ိန္၌ ခႏၶာကိုယ္ရွိေနေသး၍ ကာယိကဒုကၡကိုကား ခံစားရေသး၏၊ စိတ္ဒုကၡကိုကား မခံစားရေတာ့ေပ။ ဒုကၡေဝဒနာကို ခံစားရျခင္းေၾကာင့္လည္း မေက်နပ္မွု ေဒါသ မျဖစ္ေပ (ပဋိဃာႏုသယၿငိမ္း)။ အရိယာပုဂၢိဳလ္သည္ ဒုကၡေဝဒနာ ခံစားရခ်ိန္၌ ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာကိုလည္း ေမၽွာ္လင့္ေတာင့္တျခင္း မရွိ။ ကာမဂုဏ္ျဖင့္လည္း လြတ္လမ္းမရွာေပ။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ အရိယာသည္ ကာမဂုဏ္မွတစ္ပါးေသာ ဒုကၡလြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းအက်င့္ေကာင္းတို႔ကို (သမာဓိ၊ မဂၢဖလ) သိေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။ ကာမသုခကို မစြဲလမ္း မတပ္မက္ေသာ အရိယာ၏ သ႑ာန္၌ သုခေဝဒနာကို အေျခခံ၍ ေပၚလာနိုင္ေသာ တပ္မက္မွုရာဂလည္း မရွိေတာ့ေပ (ရာဂါႏုသယၿငိမ္း)။ ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာတို႔၏ အျပစ္ႏွင့္ ထိုကာမဂုဏ္တို႔မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းကိုလည္း ေကာင္းစြာ သိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အဒုကၡမသုခေဝဒနာ၌ မသိမွု အဝိဇၨာ မျဖစ္ေတာ့ေပ (အဝိဇၨာႏုသယၿငိမ္း)။
- အရိယာတို႔သည္ ေဝဒနာသုံးပါးကို ကိေလသာႏွင့္ မေရာယွက္ဘဲ ခံစားၾက၏။ အရိယာတို႔သည္ ခႏၶာကိုယ္ရွိေနေသး၍ ကာယိကဒုကၡေဝဒနာဟူေသာ ပထမျမား အစူးခံရေသာ္လည္း စိတ္ဒုကၡတည္းဟူေသာ ဒုတိယျမား အစူးမခံရေတာ့ေပ။
- ဤသည္ပင္ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ အရိယာပုဂၢိဳလ္တို႔၏ ကြဲျပားျခားနားခ်က္ ျဖစ္ပါသည္။
ဆက္လက္ဖတ္ရွုရန္ က်မ္းညႊန္း
- အ႒သာလိနီအ႒ကထာ - ၁၅၂
- သၿဂႋဳဟ္ဘာသာဋီကာ (ဇြန္လ၊ ၂၀၀၂) - ၁၀၀
- အဘိဓမၼာသင္တန္းပို႔ခ်ခ်က္မ်ား (ပထမတြဲ) (၂၀၀၃ ခုႏွစ္) - ၂၄၂
- အဘိဓမၼာျမတ္ေဒသနာ (ပထမတြဲ) (ဩဂုတ္လ၊၂၀၁၀) - ၂၂၈
